Visioenen, psychologisch geduid
Visioenen, psychologisch geduid
In vroegere tijden, toen kerk en bijbel centraal stonden in de maatschappij en in het leven van alledag, werden visioenen veelal beschouwd als boodschappen van God. Het lijkt dan ook geen toeval dat visioenen zoals die van Hildegard von Bingen (of de Heilige Bernadette van Lourdes), niet meer voorkomen, of in elk geval niet meer kunnen rekenen op prominente aandacht in de huidige tijd.
In vroegere tijden, toen kerk en bijbel centraal stonden in de maatschappij en in het leven van alledag, werden visioenen veelal beschouwd als boodschappen van God. Het lijkt dan ook geen toeval dat visioenen zoals die van Hildegard von Bingen (of de Heilige Bernadette van Lourdes), niet meer voorkomen, of in elk geval niet meer kunnen rekenen op prominente aandacht in de huidige tijd.
Maar hoe kun je überhaupt aankijken tegen visioenen als je niet gelovig bent en ze dus niet als boodschappen van God, maar eerder als particuliere 'creaties' of 'eigenaardigheden' beschouwt? In dat geval biedt de psychologie mogelijke verklaringen.
Maar hoe kun je überhaupt aankijken tegen visioenen als je niet gelovig bent en ze dus niet als boodschappen van God, maar eerder als particuliere 'creaties' of 'eigenaardigheden' beschouwt? In dat geval biedt de psychologie mogelijke verklaringen.
In meer algemeen psychologisch/psychiatrische termen kun je visioenen zien als uitingen van een creatief proces, of - in het ergste geval - van een psychose. Cruciaal is of mensen wéten dat ze iets zien dat er in werkelijkheid niet is. Wat iemand vervolgens doet met die visioenen kan eveneens een indicatie zijn voor wat men als een relatief 'normale, creatieve obsessie' kan beschouwen, of als op of over de rand van de krankzinnigheid. Zo zijn er talrijke onderzoeken die wijzen op een relatie tussen creativiteit en waanzin, terwijl van talrijke 'grote geesten' (zoals kunstenaars, filosofen, wetenschappers) bekend is dat zij gedragingen of verschijnselen verto(ond)en die overeen-komen met psychiatrische ziektebeelden of symptomen. Je zou daarom kunnen zeggen dat de manier waarop visioenen of beelden ontvangen worden - door zowel de ‘ziener’ als de omgeving - bepalend is of iemand geëerd wordt, of gezien wordt als psychiatrisch patiënt. Zoals de visie van Annelore Wertmann hieronder laat zien.
In meer algemeen psychologisch/psychiatrische termen kun je visioenen zien als uitingen van een creatief proces, of - in het ergste geval - van een psychose. Cruciaal is of mensen wéten dat ze iets zien dat er in werkelijkheid niet is. Wat iemand vervolgens doet met die visioenen kan eveneens een indicatie zijn voor wat men als een relatief 'normale, creatieve obsessie' kan beschouwen, of als op of over de rand van de krankzinnigheid. Zo zijn er talrijke onderzoeken die wijzen op een relatie tussen creativiteit en waanzin, terwijl van talrijke 'grote geesten' (zoals kunstenaars, filosofen, wetenschappers) bekend is dat zij gedragingen of verschijnselen verto(ond)en die overeen-komen met psychiatrische ziektebeelden of symptomen. Je zou daarom kunnen zeggen dat de manier waarop visioenen of beelden ontvangen worden - door zowel de ‘ziener’ als de omgeving - bepalend is of iemand geëerd wordt, of gezien wordt als psychiatrisch patiënt. Zoals de visie van Annelore Wertmann hieronder laat zien.
Een psychoanalytische visie op de visioenen
Een psychoanalytische visie op de visioenen
Dr. Annelore Werthmann herleidt de enorme creativiteit van Hildegard tot haar levensgeschiedenis, in casu tot haar traumatische ervaringen met verlies en afscheid. Te beginnen met het verlies van haar ouders en het gezin waaruit zij voortkwam (op 8-jarige leeftijd 'afgestaan aan God'), het verlies van haar vrijheid (opgesloten in een kleine ruimte, samen met een vreemde: Jutta von Spanheim), het verlies van Jutta, haar geestelijk leider/substituut moeder, en tenslotte het verlies van haar vertrouwelinge en 'innig geliefde dochter' Richardis.
Dr. Annelore Werthmann herleidt de enorme creativiteit van Hildegard tot haar levensgeschiedenis, in casu tot haar traumatische ervaringen met verlies en afscheid. Te beginnen met het verlies van haar ouders en het gezin waaruit zij voortkwam (op 8-jarige leeftijd 'afgestaan aan God'), het verlies van haar vrijheid (opgesloten in een kleine ruimte, samen met een vreemde: Jutta von Spanheim), het verlies van Jutta, haar geestelijk leider/substituut moeder, en tenslotte het verlies van haar vertrouwelinge en 'innig geliefde dochter' Richardis.
Werthmann interpreteert de visioenen alsmede de enorme gedrevenheid van Hildegard als een actief, creatief proces waarmee zij "haar verloren wereld substitueert en symboliseert". Werthmann ziet de visioenen aldus niet als een goddelijke maar als een persoonlijke representatie.
Werthmann interpreteert de visioenen alsmede de enorme gedrevenheid van Hildegard als een actief, creatief proces waarmee zij "haar verloren wereld substitueert en symboliseert". Werthmann ziet de visioenen aldus niet als een goddelijke maar als een persoonlijke representatie.
Gegeven de tijdgeest (centrale rol van de kerk) en haar positie (als abdis) zou Hildegard dan een grootse en geniale manier hebben gevonden om haar persoonlijke trauma's en daarmee gepaard gaande 'normale' reacties als depressie en ziekte af te weren en deze om te zetten (sublimeren) in gedrag en uitingen die uiteindelijk niet alleen kerkelijk/maatschappelijk (én persoonlijk) geaccepteerd werden (het doel van sublimatie is het onacceptabele acceptabel maken), maar haar zelfs verheven boven al het gewone. Zo bezien is dat een meesterlijke prestatie, die - zoals gezegd - blijk geeft van een soms niet zo absolute scheiding tussen gezondheid en geestesziekte. Interpretatie en erkenning kunnen een doorslaggevende rol spelen in hoe iemands leven verder gaat.
Gegeven de tijdgeest (centrale rol van de kerk) en haar positie (als abdis) zou Hildegard dan een grootse en geniale manier hebben gevonden om haar persoonlijke trauma's en daarmee gepaard gaande 'normale' reacties als depressie en ziekte af te weren en deze om te zetten (sublimeren) in gedrag en uitingen die uiteindelijk niet alleen kerkelijk/maatschappelijk (én persoonlijk) geaccepteerd werden (het doel van sublimatie is het onacceptabele acceptabel maken), maar haar zelfs verheven boven al het gewone. Zo bezien is dat een meesterlijke prestatie, die - zoals gezegd - blijk geeft van een soms niet zo absolute scheiding tussen gezondheid en geestesziekte. Interpretatie en erkenning kunnen een doorslaggevende rol spelen in hoe iemands leven verder gaat.
Tekst: drs. M.A. Bodar. Geraadpleegde bron: Etty Mulder - Biografie, creativiteit, visioen; een psychoanalytische benadering. In: Toen verscheen mij een wonderbaarlijke cirkel, Bijdragen bij de 900e geboortedag van Hildegard von Bingen, Etty Mulder (red). In deze congresbijdrage citeert Etty Mulder Annelore Werthmann, Hildegard von Bingen. Narzistischer Rückzug in eine grossartige Bilderwelt. Psychoanalytische Beschäftigung mit der heligen Hildegard? In : Jahrbuch der Psychoanalyse nr. 31, 1993, p. 191-222.
De afbeelding is een originele miniatuur van een visioen van van Hildegard von Bingen, vervaardigd door de monniken van de Sint Matthiasabdij te Trier, ten behoeve van haar Liber divinorum Operum.